Nudzą się tylko na jawie

To nie jest opowieść o dorastaniu – Harriet nie lubi książek, w których dzieci dorastają i, zakochawszy się, „porzucają przygody dla jakiejś nudnej ukochanej”^[1]. Zamiast nich czyta Wyspę skarbów, a potem, w basenie, udaje rozbitka. Straszy rówieśników czarnym znakiem, niekiedy nawet wszczyna bójki. Gdy ma kłopoty, podrabia pismo nauczycieli. Pływa, przeklina i łobuzuje, aż wreszcie, owładnięta tęsknotą do wielkich czynów, postanawia rozwikłać rodzinną zagadkę.

Harriet chce się dowiedzieć, kto zabił jej brata. (Tragedia ta wydarzyła się dwanaście lat temu – Robina powieszono na drzewie na własnym podwórzu). Prowadząc śledztwo, czerpie inspirację z dokonań podziwianych przez nią osób: kapitana Scotta, Holmesa, Jima Hawkinsa i Houdiniego. W zaklętym, obrośniętym cierniami domu śpią królowa (matka odurzona środkami uspokajającymi) i królewna (szesnastoletnia Allison); jedynie smokobójczyni (dwunastoletnia Harriet) czuwa. Nocą milkną zegary. Melancholijne szafy i stare, poczciwe fotele, pogrążone w wiecznej żałobie, skrzypią współczująco. A drzewo, na którym zawisł Robin, wciąż stoi.

Bohaterki – sprytna Harriet, Allison o sarnich oczach i kocim usposobieniu, gromada staruszek (wszystkie staruszki są, nie ukrywajmy, czarownicami): dumna Edith, troskliwa Libby, roztrzepana Tat oraz zalotna Adelaide – budzą sympatię. Tartt wnikliwie opisuje nawet niepozorne drobiazgi (baletnice dorysowywane na marginesach, pluszowego kangura, szkolną fotografię niezdarnie wyciętą z albumu, kostium kosa, czerwone rękawiczki), bo umożliwiają one rekonstrukcję nigdy niewidzianych miejsc lub wydarzeń. Sypialnia Libby nie zaistniałaby bez dywanu w kwietne pnącza. Pemberton nie byłby Pembertonem, gdyby nie jadł ciasta czekoladowego.

Mieszkańcy Missisipi, uwięzieni między snem a jawą, nie ufają własnym zmysłom. Allison dostrzega nieraz „supły w przędzy rzeczywistości”^[2], ale milczy. Któż by uwierzył, że białe niegdyś kwiaty sczerwieniały? Matka, usłyszawszy takie rewelacje, wzruszyłaby tylko ramionami. Lepiej nie mówić zbyt wiele, nie opowiadać sennych koszmarów; widziadła czasem się urzeczywistniają. Kiedy zapada zmrok i Harriet zamyka książkę, podglądane przez nią postacie się wymykają. Z Księgi dżungli wypełza wąż, zaginionego na morzu wuja zastępuje Ben Gunn, Mary Poppins gubi parasol. Dom, gdzie mieszka kaznodzieja, upodabnia się do jaskini pełnej skarbów, a stara szopa coraz bardziej przypomina laboratorium Frankensteina.

Co zobaczyła czteroletnia Allison w dzień morderstwa? Dlaczego kupiono wówczas orchidee zamiast róż? Skąd się wziął czarny kapelusz u Libby? „W retrospekcji wszystko było znakiem wskazującym na katastrofę”^[3]. Czytelnicy i bohaterowie dokładają wszelkich starań, aby wytropić podejrzanych, autorkę fascynują natomiast nieujawnione, trudne do zrozumienia zbrodnie. Nieważne, co zdarzyło się naprawdę; fakty nie dorównują przecież łgarstwom. Plotkarski chór wyśpiewuje najdziwniejsze teorie: o płatnym zabójcy, olbrzymie albo gderliwej sąsiadce zjadającej małych chłopców. Dzieci uwielbiają upiorne kołysanki, służąca straszy je więc topielcami, leśnymi duchami i szopami porywaczami.

To jest opowieść o dorastaniu (choć główna bohaterka by się do tego nie przyznała). Szukając mordercy, Harriet odkrywa coś więcej niż wyblakłe zdjęcia. Dowiaduje się, że Ida – Ida, która zna wszystkie ptasie sekrety – zarabia zaledwie dwadzieścia dolarów tygodniowo. Że koty nie żyją wiecznie, a kosów pozbawionych skrzydeł nie da się uratować. Umrą zdumione i przerażone, zupełnie nie jak w książkach, gdzie nic nie dzieje się bez powodu.

Donna Tartt, Mały przyjaciel, z angielskiego przełożył Paweł Lipszyc, s. 606, Znak, Kraków 2016

^[1] Tamże, s. 157.
^[2] Tamże, s. 115.
^[3] Tamże, s. 10.