pijani detektywi

Przeglądając kryminały stojące na półkach w księgarni, nie sposób nie zwrócić uwagi na częstotliwość, z jaką ich autorzy serwują swoim bohaterom alkohol. Barek literatów posiada bogatą zawartość: znajdują się w nim różnego rodzaju piwa, wódki, wina czy koktajle alkoholowe.

Knajpa często stanowi wieczorne miejsce spotkań policjantów. Inspektor Rebus wraz z pomagającą mu grupą dochodzeniową - Siobhan, Phyllidą i Colinem - chętnie odwiedza pub pod nazwą Oxford Bar. Jego właściciele skupiają się na zaspokajaniu podstawowych potrzeb gości: kufel, papieros (zakaz palenia w miejscach publicznych niczego nie zmienia, palacze po prostu stają przed wejściem), wyścigi konne w telewizorze, gorąca linia do lokalnego bukmachera. W takiej właśnie atmosferze prowadzący śledztwo podsumowują informacje zebrane w ciągu dnia i snują rozmaite hipotezy. Kiedy John Rebus, podążając tropem podejrzanych, przejeżdża samochodem obok Oxford Bar, przesyła w jego kierunku całusa, wymowny znak przywiązania.

Nie on jeden ma swoją ulubioną knajpę - Harry Hole, dla przykładu, stale przesiaduje U Schrødera. Na ścianach wiszą tam zdjęcia Oslo, a stoły z tworzywa i wyściełane ławy przywodzą wchodzącym na myśl palarnię na promie. Oto, jak sam zainteresowany odpowiada na dociekliwe pytania przełożonego, czy wciąż zagląda do wspomnianego lokalu:

- Mniej niż dotychczas. W telewizji jest mnóstwo ciekawych rzeczy.
- Ale przesiadujesz tam.
- Nie lubią, kiedy się stoi.
- Przestań. Znowu pijesz?
- Minimalnie.
- Jak minimalnie?
- Wyrzuciliby mnie, gdybym pił mniej.^[1]

Dowcip ten opiera się na powszechnym przekonaniu o nierozerwalnym związku przedstawiciela prawa z uzależnieniem od alkoholu. Policjant upija się, aby złagodzić stres nagromadzony w ciągu dnia, zmniejszyć napięcie wynikające z ciążącej na nim odpowiedzialności i zapomnieć o bestialsko potraktowanych ofiarach. Czy rzeczywiście musi pić, chcąc dalej wykonywać swój zawód?

Wiele powieści kryminalnych zdaje się potwierdzać tę tezę. Komisarz Hole, mając w pamięci ścisłe instrukcje wydane na czas przyjazdu prezydenta Stanów Zjednoczonych do Norwegii, strzela do uzbrojonego mężczyzny, który później okazuje się agentem amerykańskiej Secret Service, nie - jak podejrzewano - podszywającym się pod agenta zamachowcem. Wyrzuty sumienia (pomimo zapewnień współpracowników o braku winy, o częstotliwości takich zdarzeń) nie dają mu spokoju, a jedynym sposobem na radzenie sobie z nimi jest przesiadywanie U Schrødera. Kurt Wallander mógłby zrozumieć norweskiego kolegę po fachu. On również, zastrzeliwszy na służbie człowieka, pogrążył się w głębokiej depresji.

Przebywanie w zdemoralizowanym, pozbawionym skrupułów społeczeństwie, w którym dochodzi do ciągłych zbrodni, spotykanie ludzi - skorumpowanych gangsterów, wpływowych polityków, policjantów - z których każdy ma coś na sumieniu, nie należy do najłatwiejszych. Jaka na to rada? Cyniczny uśmieszek i kieliszek brandy. Klasycy czarnego kryminału tacy jak Dashiell Hammet (zarówno w przypadku przygód Sama Spade’a, jak i Nicka Charlesa) czy Raymond Chandler chętnie częstują swoich bohaterów whisky, brandy albo ginem.

Prywatny detektyw Filip Marlowe, dostrzegając upadek moralny w otaczającym świecie, przyjmuje zgorzkniałą, cyniczną postawę. To na nim spoczywa obowiązek wymierzania sprawiedliwości. Mimo że daleko mu do ideału, na tle reszty społeczeństwa stanowi ostoję moralności. Mieszanka ironii i alkoholu pomaga detektywowi utrzymać dystans, za ciętymi ripostami natomiast ukrywa swoją wrażliwość (powinien przecież wzbudzać respekt przesłuchiwanych). Taka strategia zapewnia przetrwanie tam, gdzie niebezpieczeństwo czai się za każdym rogiem. Bolesna świadomość degrengolady sadza Marlowe’a na stołku barowym. Pijąc, dopasowuje się do zastanej rzeczywistości.

Inspektor Richard Jury ze Scotland Yardu lubi porozmawiać ze swoim arystokratycznym przyjacielem, Melrosem Plantem, nad szklanką whisky. Najlepiej przy kominku, z babeczkami na dodatek. Ale nie wszyscy sięgają po whisky - Herkules Poirot woli słodkie syropy. Odmienna konwencja ujawnia się także w kreacji bohatera. Niewysoki detektyw nie ma w zwyczaju upijać się do nieprzytomności czy przesiadywać w barach, jak to zwykli robić czarni detektywi. Poirot odwiedza głównie ekskluzywne lokale (chociażby modną restauracyjkę Chez Ma Tante), na co pozwala mu pokaźny majątek i wpływowa pozycja. Książki autorstwa Christie - w odróżnieniu od twórczości Mankella - nie poruszają wątków społecznych. Przedstawiony w nich świat jest w znacznym stopniu wyidealizowany, brak w nim miejsca na opisy stanów psychicznych przedstawicieli prawa albo rozważania nad zdemoralizowanym społeczeństwem.

Zdarza się, że bohaterowie powieści kryminalnych samotnie wychylają kieliszek za kieliszkiem, kiedy indziej natomiast częstują przesłuchiwanych. Nie należy bagatelizować zbawiennej roli kilku drinków przy prowadzeniu śledztwa. Kto mi postawi kielicha - mówi bohaterka powieści Chandlera - ten mój kumpel.^[2]

Polacy nie są gorsi, swoich detektywów alkoholików mają. Mistrz, bohater książek i publikowanych w czasopismach opowiadań Marcina Świetlickiego, pije tak dużo, że występują u niego problemy z rozpoznawaniem twarzy. Jedyne, co dostrzega wyraźnie, to poziom alkoholu w posiadanych butelkach. Jeśli udaje mu się rozwiązać jakąś sprawę, główną rolę odgrywa w tym zbieg okoliczności – na przykład, kiedy snajper zamachowiec postanawia oddać decydujący strzał właśnie z okna w mieszkaniu pijanego wówczas Mistrza.

W literaturze nie brakuje detektywów pijących na umór. Z kim najchętniej wybralibyście się do baru?

^[1]Jo Nesbø, Czerwone gardło, wyd. Dolnośląskie, Wrocław 2006, s. 36-37.

^[2]Raymond Chandler, Żegnaj, laleczko, MUZA SA, Warszawa 2002, s. 36.