Dach nad sercem

Zgubiono: fotografię półtorarocznego chłopca (uwaga, na odwrocie znajduje się wierszyk), butelkę irlandzkiej whisky, paszport. Uczciwych znalazców prosimy o kontakt (tel. 881550325). Przewidziano niewielką nagrodę.

Znaleziono: zardzewiałe guziki od żakietu, trzy francuskie naleśniki, których nikt nie zamawiał, i puszkę ciemnoczerwonej farby, czepek pływacki. Wszystkie przedmioty są teraz u Zadie Smith i czekają na odbiór. Zaleca się pośpiech – naleśniki zaraz wystygną.

Zbiór ten składa się z trzech opowiadań (Martho, Martho; Hanwell w piekle; Ambasada Kambodży). Łączy je motyw domu. Opisywane w nich pomieszczenia służą różnym celom: sypialnie się ozdabia, podczas gdy pokoje hotelowe się sprząta i zapomina. Martha chce wynająć mieszkanie, a Clive, przerażony myślą o powrocie do pustej, obskurnej sutereny, odwiedza Hanwella i ogląda ślady jego dawnego życia porozwieszane na ścianach (zdjęcia córek, porcelanowe talerze).

Bohaterowie przypatrują się rezydencjom, nieosiągalnym lub utraconym. Fatou mija ambasadę otoczoną murem, Clive i Hanwell przechodzą obok ogromnych posiadłości, Pam oprowadza klientów po wyprzedawanych i wynajmowanych domach.

Zbliżenia (krótsze formy, twierdzi Zadie, to nie panoramy, lecz zbliżenia) przeważają tutaj nad ujęciami panoramicznymi. Nie poznajemy całych życiorysów, widzimy za to Marthę Penk, dziewczynę o nigeryjskich korzeniach, płaczącą w łazience, Pam Roberts śpiewającą fragment Requiem, pomywacza Hanwella starannie malującego listwę przypodłogową i służącą Fatou wybierającą własny czepek pływacki zamiast cudzego parasola.

Wszyscy oni mają znajome twarze, spotykane wśród ludzi dotkniętych nieszczęściem. Choć los im nie sprzyja, nie zawsze ulegają rozgoryczeniu. Hanwell, w przeciwieństwie do Clive'a, który życzy innym pecha, z pełną nadziei miną podaje naleśniki i, pozbawiony zazdrości, podziwia okoliczne wille.

Czy cierpienie można stopniować? Czemu jedni wyławiają ciała małych dzieci i nie lamentują, drudzy zaś głośno szlochają, gdy piętnastoletni chłopak wpadnie pod samochód? W tunezyjskiej kawiarni wywiązują się debaty teologiczne. My więcej cierpimy, mówi Fatou. Chińczycy nigdy nie byli niewolnikami. Andrew się nie zgadza, bo tak się nam wydaje, każdy myśli tylko o sobie i swoim narodzie, bo Hiroszima, bo nie wolno porównywać.

Czym się różni służąca od sudańskiej niewolnicy? Fatou nie została porwana ani uwięziona; jeździłaby po mieście i spotykała się z przyjaciółmi, gdyby jakichś miała. Pracodawczyni daje jej pieniądze, nie bije (policzek się nie liczy). Dzieci sądzą, że służąca jest głupia, ale się mylą, umie przecież czytać.

Spoważniawszy, Martha snuje ambitne plany: zdobyć kwalifikacje, częściej słuchać muzyki klasycznej, nie rozpraszać się. Zupełnie jak Kara, dawna koleżanka, wykształcona i bogata, podobna do Natalie (Londyn NW), prawniczki wzbudzającej podziw.

Gdzie nie spojrzeć, tam dziwacy, marzyciele i cudzoziemcy. Robią zakupy. Pływają. Lepią bałwana, jakby nie widzieli wcześniej śniegu. Nie rozumieją się, nie zwierzają (chyba że nocą, pijani i wylewni, a i wtedy nie potrafią się pocieszać). Cierpią samotnie.

Opowiadania są krótkie, ale Zadie się nie spieszy. Opisuje czerwony płaszcz, lisa i guziki. Jej bohaterowie nigdzie nie biegną – zatrzymują się, by zdjąć kapelusz i wylać wodę z ronda. Nikogo nie reprezentują. Odnalezieni w chwili słabości, gubią się między słowami.

Zadie Smith, Lost and found. Opowiadania, s. 157, Znak, Warszawa 2015