Książęta Rozpruwacze

Myślisz, że Persefona nie odkryła podstępu? Przyjęła owoc, blada i drżąca – i niewinna? Pod ziemią okrucieństwa wydają się równie potworne, co fascynujące. Jęki zagłuszają matczyny głos, a cienie trzymają mocniej niż ludzkie dłonie. Wracając na powierzchnię, Persefona nie zapomina: „śmierć jest matką piękna”^[1]. Kwiaty nie zachwycałyby, gdyby nie więdły. Tragedii nie da się uniknąć, inaczej nie byłaby tragedią. Ikar wie, czym grozi nieposłuszeństwo. Leci wyżej, chce więcej: mieć, czuć, przeżyć. Upada; żeglarze dostrzegą jedynie niezgrabne ptaszysko. Upada, bo tego wymaga mit.

Dramatis personae: Henry, dziwaczny, nieobliczalny geniusz (Holmes, twierdzą przyjaciele), Bunny, gadatliwy żartowniś, zamawiający najdroższe dania i czekający, aż inni uregulują rachunek, Francis, rudowłosy książę, który nie płaci mandatów, Charles i Camilla, bliźnięta o twarzach flamandzkich aniołów, on – gładkolicy Apollo, ona – Artemida niosąca zgubę lekkomyślnym Akteonom, wreszcie Richard, narrator. Połączyła ich starożytna greka i zbrodnia.

Richard odtwarza (i/lub stwarza; obrazy uległy przecież zniekształceniu, „wielokrotne projekcje przesyciły wspomnienie poczuciem zagrożenia nieobecnym w oryginale”^[2]) wydarzenia związane ze śmiercią Bunny'ego, wyznaje prawdę. Czy można zaufać notorycznemu kłamcy, zwłaszcza jeśli nie wi(e)dział on wszystkiego? Komuś, kto podziwia bohaterów własnej historii?

Mordercy, choć wyręczyli Atropos, nie uważają się za złych ludzi. Zabójstwo okazuje się złożonym czynem: bestialstwem albo dziełem sztuki, nieszczęśliwym wypadkiem albo zaplanowanym przestępstwem. Odzwierciedleniem zdumiewających losów Klaudiusza. Redystrybucją materii (zdaniem Henry'ego). Rezultatem nawarstwiających się krzywd i upokorzeń.

Zbrodnia, nawet nieujawniona, rzuca cień na sprawcę. Wątpliwości nie znikają pod szklanką whisky. Richard unika psów. Bystry, acz przesądny Henry, nieludzko opanowany podczas poszukiwań, obawia się kasandrycznych proroctw. Bogowie, zdawałoby się, nie interweniują (walczą jedynie u boku herosów). „Pająk niepokoju”^[3] przebiega po plecach, kiedy Bunny opowiada dowcipy o skazańcach, a Francis rozciąga usta w lisim uśmiechu. Wysłuchawszy zagadkowych szeptów, obietnic Morrowa i wieczornych westchnień, nabiera się przekonania, że zaraz stanie się coś nieodwracalnego, zbyt strasznego, by to rozważać.

Julian Morrow pragnie – niczym Arystoteles – wychować człowieka, który podbije świat. (Nie tylko bogowie przyjmują postać mądrych, pobłażliwych staruszków). Miłuje piękno; zimą zapełnia gabinet pachnącymi kwiatami. Studenci chwalą jego wykłady, współpracownicy krytykują zaś ekstrawagancję.

Ci pierwsi, owładnięci wizją dionizyjskiego szału, zamierzają doświadczyć takiej ekstazy, zażywają więc narkotyki i niewielkie dawki trucizny. Przywdziewają chitony, a potem się upijają, śpiewając greckie hymny. Urządzają bachanalia: gwałtowne, wstrząsające, niewyobrażalne, „triumf barbarzyństwa nad rozumem”^[4].

Richarda męczy długotrwała bezsenność, wskutek czego opisywana przezeń rzeczywistość przypomina sen. Akademiki unoszą się wśród mgieł, przechodnie nie są już ludźmi, lecz zjawami – Francis spowity kłębami papierosowego dymu, Camilla otoczona aureolą jasnych włosów. Makabryczne wizje, jakich nie powstydziłby się Poe, dezorientują. Bohaterowie chodzą po lasach i wąwozach, odwiedzają tajemnicze, odludne miejsca, zastygłe w bezruchu, i pradawne krainy, niedostępne zwykłym śmiertelnikom. Bliźnięta spacerują między osiemnastowiecznymi nagrobkami. Henry'emu marzą się dzikie, górzyste rejony, ruiny lub przeklęte miasta (jego mieszkanie wygląda upiornie: puste pokoje i lampy naftowe na parapetach).

Karetka odjeżdża, odsłaniając but, znoszoną tenisówkę – żaden artysta nie wymyśliłby doskonalszej kompozycji! Nie milczałby tak intrygująco i nie krwawiłby tak malowniczo! Owszem, czyny okrutne, niewytłumaczalne budzą grozę, ale bywają również pasjonujące. Twarz Morrowa obserwującego poszukiwania zaginionego studenta wyraża zachwyt, nie troskę.

Losem rządzą przypadek i przeznaczenie. Trzy kruki latają wokół rozpołowionego drzewa (zła wróżba?). Osa ginie przygnieciona modlitewnikiem (nieistotny szczegół?). Richard wybiera Hampden College, bo podoba mu się broszurka reklamowa. Bohaterowie spotykają się u Francisa, oglądani przez zmarłych przodków, pasażerów Titanica. Kolacje, wzorem wszystkich przyjęć na tonących statkach, kończą się spektakularną katastrofą. Orkiestra gra, podczas gdy pasażerowie się topią; niedopałki znikają w pajęczynach złotych włosów.

Donna Tartt, Tajemna historia, z angielskiego przełożył Jerzy Kozłowski, s. 608, Znak, Kraków 2015

^[1] Tamże, s. 51. Por. Wallace Stevens.
^[2] Tamże, s. 304.
^[3] Tamże, s. 350.
^[4] Tamże, s. 52.