Masz wiadomość

Zaglądasz, a tu pełna skrzynka: pytania, prośby, wezwania, oskarżenia, zawiadomienia o nagłym wyjeździe, wyznania, prezenty. Wiadomości oczekiwane i niespodziewane, przeczytane i niewysłane. Nie są trwałe (cienkopisy znikają po jakichś czterdziestu latach). Zniekształcają rzeczywistość; zanim dotrą, wszystko się zmienia. Ludzie wszelako ślą list za listem, pocztówkę za pocztówką. Robert zrywa nieistniejącą znajomość, koleżanka wspomina wycieczkę, czytelniczka pragnie szczęśliwego zakończenia. I Tove – jak Allington (Rysownik) – zawsze odpowiada.

Dziewczynka obserwuje pracowitych krewnych, młoda artystka przekonuje przyjaciółkę, że praca stanowi podstawę istnienia, stara kobieta pociesza chrześniaka, chwaląc wystruganą przez niego łódkę. Bezczynność nie popłaca. Trzeba coś robić – klecić i dłubać, i nie pokazywać tego nikomu, dopóki nie będzie gotowe. Tworzenie wymaga skupienia. Maluje się powoli, przekreśla i zaczyna od nowa, aż pewnego dnia powstaje autoportret.

Bohaterów interesują cienie, nie figury, echa, nie słowa. Opakowane dzieła sztuki, którym każdy nadaje inny kształt. Sugestie i przemilczenia. Ruch. Aby nie ulec zmęczeniu, rysownicy unikają wieloletnich kontraktów. Allington, wpadłszy w taką pułapkę, niespodziewanie znika.

Dokąd poszedł? Tove opisuje wy- i ucieczki (od zmartwień, przyzwyczajeń), dziecięce eskapady, rejsy w nieznane, niekończące się tułaczki, wielkie podróże, podróże z małym bagażem, bez zobowiązań i utartych schematów. Wędruje się samotnie lub z kimś bliskim (Róża i mama, Róża i Elena, Lydia i mama, Mari i Jonna). Kiedy przybywa pomysłów, droga się rozwidla.

Miejsca zapomniane i zaniedbane (zniszczona willa, zalana piwnica) wzbudzają zachwyt; nadchodząca zagłada uszlachetnia weneckie pałace. To, co na mapie wydaje się zwyczajną linią brzegową, jest tak naprawdę sekretnym archipelagiem pewnej dwunastolatki. Wyspy małe jak piegi, odległe. Nikt ich nie odkrył, więc należą tylko do niej.

Historia wujów (Moi kochani wujowie) chwilami przypomina przypowieść. Harald wybiera niewielką chatkę, Torsten samodzielnie rozbudowuje willę, Olov i Einar zatrudniają Andersona. Jeszcze inaczej postępuje Alexander (Dom dla lalek). Meblując miniaturową sypialnię, wyobraża sobie dom idealny. Pierwsze i drugie piętro umieszcza nad morzem, salon gdzieś w Niemczech, poddasze zaś w Paryżu.

Pokoje mają dobrą pamięć. Objąwszy nową posadę, Samuel Stein znajduje biurko wypełnione rzeczami poprzednika. Maszynopisy, kartki, odrzucone projekty, listy, ubrania – im dłużej przegląda pozostawione rupiecie, tym lepiej poznaje starego artystę.

Dzieci chcą być wszędzie, wszystkiemu się przyjrzeć i wszystko zrozumieć (to bardzo ważne, by nigdy nie zobojętnieć). Emeryci realizują młodzieńcze plany (np. rozpoczynają wymarzoną podróż), czytają kryminały albo odnawiają przyjaźnie.

Matka-królowa (Wielka podróż, Podróż na Lazurowe Wybrzeże, Córka) latami wydaje rozkazy, po czym, siwa i zmęczona, przekazuje władzę. Niestety, córka (uwięziona księżniczka; rolę złej czarownicy pełnią wyrzuty sumienia) sobie nie radzi. Rozdarta między własnymi pragnieniami a obowiązkiem wobec matki, Róża nie podejmuje żadnych decyzji.

Zwierzęta są istotną częścią świata przedstawionego. Chłopcy troszczą się o perkozy złapane w sieć, chowają je przy drodze (obok otrutych myszy polnych). Gdy małpka się przeziębi, przynoszą sweterki. Staruszka karmi wiewiórkę. Nie oswaja, obserwuje i podziwia.

Ludzie mówią, że trudno być szczęśliwym, ale nie wolno im wierzyć. Wielkie katastrofy przemijają, a małe radości – podróż, miniaturowy dom, wiewiórka, rzeźba, którą by się ukradło, gdyby nie szacunek dla rzeźbiarza, list – trwają wiecznie.

Tove Jansson, Wiadomość, s. 320, Marginesy, Warszawa 2015