Dziwi się, więc czyta

Ależ ona jest wścibska! Otwiera cudze listy miłosne, podsłuchuje średniowiecznych władców. Zjawia się nieproszona w Pompejach i odchodzi tuż przed zagładą. Jak jej nie wstyd? Gady, choć bywają jadowite, zasługują przecież na szacunek. Motyle nie plotkują; milczą, zazdrośnie strzegąc swoich tajemnic. A Szymborska, pozbawiona skrupułów, zagląda do ptasich gniazd. Wszystko ją zdumiewa, więc o wszystkim czyta. Czyta i dziwi się jeszcze bardziej.

Oskarżona nie tylko zbiera guziki rozrzucone po książkach, ale i podlewa róże porastające atlasy. „Już od dzieciństwa – wyjaśnia – gromadzenie niepotrzebnych wiadomości sprawiało mi przyjemność”^[1]. Zagadki zostawia detektywom, daty zaś historykom. Jej niewybredna pamięć zadowala się informacją, że Wenus Botticellego stoi na muszli przegrzebka.

Pokrzywdzone zwierzęta domagają się sprostowań. Delfiny nie są łatwowierne. Dumne owady nie uznają Pavarottiego za chrabąszcza. Niedźwiedzie dementują pogłoski, jakoby ich przodek spiskował przeciwko Jagiellonom. I dodają: „może zawinił koń, z którego spadła królowa Bona?”.

Opublikowane felietony ujawniają chorobliwą pedanterię. Szymborska roztkliwia się nad każdą pchłą, żywą lub interpunkcyjną. Nie jada eurokiełbasy. Zastanawia się, „czy jeśli książę jest księdzem, wystarczy jedno ks. przed nazwiskiem”^[2]. Psubratami – wzorem Leszka Proroka (zob. Zapiski psubrata) – nazywa przyjaciół wszystkich zwierząt.

Nie piętnuje kochanków; Zygmunta Augusta i Barbarę Radziwiłłównę obdarza wyrozumiałym uśmiechem. Poznawszy dziewiętnastowieczne panny na wydaniu (m.in. Aleksandrę z Tańskich Tarczewską), nie potwierdza szyderczych stereotypów. Owszem, wykpiwa zaloty, ale nie dziewczęta. Docenia pamiętniki powstałe w czasach, kiedy „nawet dla siebie nie wypadało pisać byle jak”[3].

Zamiast wstępu czyta najpierw indeks(y) i bibliografię. Zamiast podziwiać ocalałe wersy opłakuje zaginione. Wiersz nie rzeźba, szlocha. Brak jednego słowa uniemożliwia czasem odczytanie całości. Bezręka Wenus nas zachwyca, a rozczłonkowane liryki Safony? Zdecydujcie same.

Oskarżona, najwyraźniej zafascynowana śmiercią, zwiedza ruiny i wertuje nekrologi (m.in. książki o skamieniałościach). Woli zapomnianych artystów od popularnych – jej uwagę przykuwa Neander, siedemnastowieczny artysta, któremu niemiecka dolina i znalezione w niej kości zawdzięczają imię; gdyby spacerował gdzie indziej, neandertalczyk nie byłby dziś neandertalczykiem.

Wśród starożytnych władczyń Szymborska dostrzega znajome twarze, w dwudziestowiecznym tłumie zaś istoty mitologiczne. Paparazzi niczym bachantki rozszarpują współczesnych orfeuszy. Życie dziewiętnastowiecznej panny – zdaniem poetki – przypomina odyseję, tyle że u kresu drogi znajduje się mąż, niekoniecznie wierny, i empirowe łóżko.

Oddaję głos niewinnym, niech oni pierwsi rzucą kamieniem. Ja śledziłam Zofię z Bersów Tołstojową, pocieszałam piękną Izoldę i rozśmieszałam Kleopatrę. Mało tego! Przeglądając albumy, planowałam kradzież najwspanialszych obrazów. Teraz, gdy wysłuchałam Roberta Étienne'a, nie spocznę, póki nie odwiedzę Pompejów. Żadnej mapy nie wymienię na przewodnik, żadna encyklopedia nie zastąpi mi podręcznika Baby Jagi.

Wisława Szymborska, Wszystkie lektury nadobowiązkowe, s. 847, Znak, Kraków 2015

^[1] Tamże, s. 184.
^[2] Tamże, s. 702.
^[3] Tamże, s. 600–601.