czkawka potrafi zabić

Jeśli ktoś, przeczytawszy w notce wydawniczej o ubogim Latynosie umierającym na czkawkę, spodziewa się odnaleźć w tej książce pokłady niezobowiązującego absurdu, zawiedzie się. Monsieur Pain jest snem. Bohaterowie pojawiają się, przyjmują, zdawałoby się, określone role (przykładowo, ładna, młoda kobieta będąca obiektem uczuć Pierre'a zajmuje tutaj miejsce znacznie oddalone od tego, na jakie nastawia się czytelnik zakorzeniony w literaturze popularnej), by zaraz się rozpłynąć, zastępowani przez kolejnych. Tajemnice, również te stanowiące niejako oś fabularną utworu, nie zostają rozwiązane.

Za dodatkowy element składający się na atmosferę, przez niektórych nazywaną kafkowską, należy uznać profesję tytułowego bohatera (mesmerysta) i jego zainteresowania okultystyczne. Jednakże, zwracam tu uwagę wszystkim nieobeznanym z naukami Franza Mesmera: autor nie kieruje swoich słów do dyletantów czy adeptów. Nie zagłębia się w ów system leczniczy, co może potęgować w czytelniku uczucie zagubienia, a nawet (u niektórych) zniechęcenia.

Paryż, 1938. Pierre Pain, mężczyzna w średnim wieku, przyjmuje zlecenie od młodej wdowy, madame Reynaud. Dotyczy ono męża jej przyjaciółki, ubogiego poety nazwiskiem Vallejo. Powodowany częściowo wyrzutami sumienia, jako że wcześniej nie udało mu się wyleczyć monsieur Reynauda, częściowo natomiast uczuciem do niej, Pierre podejmuje decyzję. Od tej chwili zaczyna widywać na swojej drodze tajemniczych mężczyzn o niejasnych zamiarach, dręczy go również poczucie bycia śledzonym. Z każdą kolejną rozmową coraz mniej rozumie, coraz bardziej zapada się w sen. Powierzone mu zadanie traci sens w chwili, gdy obsługa szpitala nie pozwala na wizytę u pacjenta, a kontakt z najbardziej, jak należałoby przypuszczać, zainteresowaną pomyślnym zakończeniem tej sprawy madame Vallejo niespodziewanie urywa się.

W interpretacji poszczególnych elementów powieści przydatna jest znajomość historii, zwłaszcza hiszpańskiej wojny domowej (1936-1939) rozgrywającej się między narodowcami a republikanami. Nie podsuwam, rzecz jasna, gotowych rozwiązań, sam autor też niczego nie ułatwia, wskazuję jedynie ślady: zagadkowi mężczyźni spotykani przez Pierre'a są Hiszpanami. César Vallejo (postać rzeczywista) natomiast był peruwiańskim poetą głęboko zaangażowanym, zarówno intelektualnie, jak i emocjonalnie, we wspomniany konflikt. Przyczyn podejmowanych przez nich działań zatem można się doszukiwać w panującej w owym czasie sytuacji politycznej. Można, zadowoliwszy się poetyką snu, nie prowadzić dalszych poszukiwań. Można także wydeptać własną ścieżkę interpretacyjną.

Pierre wydał mi się interesujący. (Stosunek czytelnika do głównego bohatera ma duże znaczenie z powodu zastosowanej przez autora narracji pierwszoosobowej). Dostrzega więcej niż przeciętny człowiek, ale jego możliwości działania wciąż są ograniczone. Zalicza się więc do grona doskonałych obserwatorów.

Epilog, nawiasem mówiąc - nietuzinkowy, doskonale wpisujący się w konwencję całego utworu, zawiera informacje na temat wszystkich bohaterów, którzy pojawili się w książce.

Roberto Bolaño, Monsieur Pain, s. 141, Muza S.A., Warszawa 2010